Açık Arşivler Girişimi Üst Veri Harmanlama Protokolü (Open Archives Intitiative Protocol for Metadata Harvesting / OAI-PMH)

Açık arşivlerdeki içeriğin etkili yayımını kolaylaştırmak amacıyla, karşılıklı işlerlik standartlarını geliştiren ve destekleyen bir protokoldür. OAI-PMH, e-baskı arşivleri arasında karşılıklı işlerlik için potansiyel yaratır ve bu arşivlerin üst verilerini taranabilir bir veri tabanında harmanlamayı, yani bir araya toplamayı mümkün kılar. Harmanlanan üst veri Dublin Core biçimindedir ve yazar, başlık, konu, özet, tarih gibi bilgileri içerir.

Açık erişim (Open Access)

Bilimsel literatürün İnternet aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olmasıdır.

Açık Arşivler Girişimi (Open Archives Intitiative / OAI)

Bilimsel iletişimin arttırılabilmesi amacıyla e-baskı arşivlere erişimi yaygınlaştırmak için gösterilen çabadır. Açık Arşivler Girişimi, bilimsel içeriğin verimli yayımını kolaylaştırmak için gelişimini amaçlayan karşılıklı işlerlik standartlarını destekler.

Açık Erişim Dergi (Open Access Journal)

Açık erişim dergi, finansal, yasal ve teknik  bariyerler olmaksızın internet üzerinden erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir bilimsel dergilerdir. Açık erişim dergilerin bazıları akademik kuruluşlar veya devlet tarafından sübvanse edilir, bazıları ise yazar tarafından veya yazar adına araştırma için fon desteği sağlayan kuruluşlar tarafından ödeme gerektirir. Değişik türde açık erişim dergiler vardır: Örneğin; “Karma Dergi”, “Toplama Dergi”, “Gecikmeli Açık Erişim Dergi”.

Altın Yol (Gold Road)

Araştırmacıların çalışmalarını, hakem değerlendirmelerinin yapıldığı, editör kurullarına sahip ve nitelik olarak ticari dergilerle karşılaştırılabilecek dergilerde ücretsiz olarak yayımlatmasıdır.

Arşivleme (Archiving)

Kurumsal arşivde depolanacak bir yayının yazarı tarafından yapılan işlemdir ve yayına ait üst veri ile yayının kurumsal arşive kaydedilmesi sürecidir.

DOAJ (Directory of Open Access Journals)

Açık erişim dergilerin üst verilerinde toplu arama imkanı ve tam metnine erişim linki sağlayan çok disiplinli bir dizindir.

Dolaylı Arşivleme (Indirect Archiving)

Yayının yazar tarafından değil de kurumsal arşiv görevlisi tarafından arşivlenmesidir.

Dosya Yönetimi (File Management)

Arşivlenmekte olan bir yayının üst verilerinin girilmesine müteakip elektronik kopyanın bu kayda eklenmesidir.

DRIVER (Digital Repository Infrastructure Vision for European Research)

Tüm akademik konu alanlarında yayınlanmış serbest erişimli digital kaynakları toplu olarak bir arada sunan ve AB Araştırma Komisyonu tarafından desteklenen bir işbirliği projesidir.

Dublin Core (DC)

Dokümanlara ait üst verilerin belirli bir standart içerisinde tanımlanması, kaydedilmesi, farklı uygulamalar ile kolay iletişim kurabilmesi ve yapısal değişikliklerin bir bütün olarak kendi içerisinde tutulabilmesini sağlayan bir alt yapı modelidir.

Dublin Core Üstveri Element Seti (Dublin Core Metadata Element Set)

Bir doküman tanımlama standardıdır.

E-Baskı (E-Print)

Yayınların e-ortamda yayımlanmış biçimidir.

E-Baskı Arşivi (E-Print Archive)

Kurumun sahip olduğu ve/veya bünyesinde üretilmiş bilgi kaynaklarının e-ortama aktarılarak arşivlenmesidir. Başka bir ifadeyle bir kurumun sahip olduğu materyallerinin çevrimiçi deposudur.

E-LIS (E-Prints in Library and Information Science)

Kütüphanecilik ve bilgi bilim konularındaki açık erişimli kaynakların arşivlendiği bir sistemdir.

Google Akademik (Google Scholar)

Araştırma ile ilgili her konuda, hakemli bildiriler, tezler, kitaplar, özler ve teknik raporları da içeren bilimsel literatürü arama olanağı sağlar. Akademik yayıncılar, mesleki dernekler, ön baskı koleksiyonları ve üniversitelerin web sitelerindeki makaleleri dizinler.

Karma Dergi (Hybrid Journal)

Karma dergi, makalelerinin bir kısmı açık erişim olan dergidir. Bu durum tipik olarak yayıncıya, açık erişim yayın için belli bir ücret ödemeyi gerektirir. Söz konusu ücret aynı zamanda bir makale işlem ücreti (article processing charge) olarak adlandırılır. Bazı geleneksel dergiler ek bir ücret karşılığında, özgürce erişilebilir makaleler yayımlamak için yazarlara bu seçeneği sunmaktadır. Yazarlar karma dergide açık erişim makale yayımlamak için kendisi veya fon sağlayıcı kurum aracılığı ile ücret ödemek zorundadır. Yayın ücreti, yayıncı ve dergiye göre değişmekle birlikte makale başına ortalama 2.000 USD civarındadır.

Kişisel Arşivleme (Self Archiving)

Araştırmacıların bilimsel dergilerde yayımladığı, kongre-konferans gibi farklı etkinliklerde sunduğu çalışmalarının birer kopyasını kurumsal bir arşive konması ve açık erişime açmasıdır.

Kurumsal Dijital Arşiv (Institutional Repository)

Kurumsal dijital arşiv, bir kurumda görev yapan bireylere ait hakemli dergi makaleleri, konferans bildirileri, ders materyalleri ve tez gibi entelektüel çıktıları uluslararası standartlarda saklayan ve açık erişim olarak yayımlayan sistemlerdir.

MedOANet (Akdeniz Ülkeleri Açık Erişim Ağı) Projesi

Akdeniz ülkelerinde açık erişim politika ve stratejilerinin geliştirilmesini amaçlayan ve Avrupa Komisyonu 7. Çerçeve Programı tarafından desteklenen bir projedir. Projesinin temel amacı, altı Akdeniz ülkesindeki (Yunanistan, İtalya, Fransa, İspanya, Portekiz ve Türkiye) Açık Erişim stratejileri, politika ve yapılarını ulusal ve bölgesel düzeyde eşgüdümlemektir.

OAIster (Union Catalog of Digital Resources)

Açık erişime sunulmuş milyonlarca bilgi kaynağının toplu kataloğudur. Açık Arşivler Girişimi Üst Veri Harmanlama Protokolünü kullanarak açık erişimli koleksiyonları harmanlar.

OpenAIRE Projesi

Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı ve Avrupa Araştırma Konseyi destekli makalelerin tanımlanması, saklanması, erişimi ve görüntülenmesi için kurulan bir arayüz ve destek mekanizmasıdır. OpenAIRE’in temel amacı; bir Avrupa Yardım Masası Sistemi aracılığıyla araştırmacılara 7. Çerçeve Programıyla uyumlu bir destek sağlamak, araştırmacıları araştırma çıktılarını OpenAIRE Portalı’na dahil bir kurumsal veya konusal arşivde yayımlamaları için desteklemektir.

OpenAIREPlus Projesi

Türkiye’de açık erişim alt yapısının güçlendirilmesini amaçlayan ve Avrupa Komisyonu 7. Çerçeve Programı tarafından desteklenen bir projedir. Projenin amacı, bilimsel bilgiye erişim için yayınları, veri setlerini ve projeleri bütünleşik hale getiren katılımcı bir Açık Erişim altyapısı geliştirmektir.

OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories)

Kurumsal dijital arşivlerin listesini veren ve içerikleri üzerinde toplu arama yapamaya aracılık eden bir dizindir.

Ön Baskı (Pre-Print)

Makalelerin yazar(lar)ı tarafından yayımlanmak üzere herhangi bir dergiye sunulmuş veya başka bir iafdeyle makalelerin yayınlanması için değerlendirilmek üzere hakemlerin değerlendirmesine sunulmuş şeklidir.

ROAR (Registry of Open Access Repositories)

Kurumsal dijital arşivlerin listesini veren bir dizindir.

ROARMAP (The Registry of Open Access Repository Mandates and Policies)

Üniversiteler, araştırma kurumları ve diğer araştırma fonu sağlayıcıları tarafından kabul edilen arama yapılabilir açık erişim politikaları uluslararası rehberi.

Servis Sağlayıcılar (Service Provider)

Açık Arşivler Girişimi Üst Veri Harmanlama Protokolü ile veri sağlayıcıların hizmetlerine ev sahipliği yapar, yani yayımlanmasına aracılık eder.

SHERPA/JULIET

Araştırma fonu sağlayıcıların açık erişim politikalarının bir veri tabanı. Araştırma yayınlarını ve verileri kendi kendine arşivleme için gerekirlikler ve koşulları farklı fon sağlayıcı ajansların politikalarını karşılaştırmaya olanak sağlayacak şekilde özetlenmektedir.

SHERPA/RoMEO

Yayıncıların ön baskı ve son baskılar için telif hakkı ve kendi kendine arşivleme politikalarının arama yapılabilir veri tabanı. Nottingham Üniversitesindeki bu hizmet İngilizce, İspanyolca, Macarca ve Portekizcede olmak üzere dört dilde verilmektedir. RoMEO yayıncıların koşullarını özetlemekte ve yayıncıları yazarlara sağlanan hakların düzeyini gösteren renklere göre sınıflamaktadır.

Son Baskı (Post-Print)

Makalelerin hakemler tarafından değerlendirilmiş ve yayımlanması yönünde karar verilmiş şeklidir. Bir başka ifadeyle makalelerin hakem değerlendirme sürecinden geçen kopyasıdır.

Toplama Dergi (Overlay Journal)

Toplama Dergi veya Toplama E-Dergi terimi, akademik içerikli açık erişim derginin özel bir türü için kullanılır. Toplama dergiler, dağınık ortamdaki makaleleri gruplayarak, nispeten belirsiz veya yeni ortaya çıkan konulara kapsamlı odaklanmayı sağlamak suretiyle bilim için katma değer oluşturlar. Toplama dergilerin içeriği hali hazırda açık arşivlerde mevcut olan ön veya son baskı dergi makalelerinden seçilmek suretiyle oluşturulur Yani toplama dergiler kendi içeriğini üretmez. Toplama dergilerin editörleri, açık erişim arşivlerinde ve kamu kaynaklarında kullanılabilir olan materyalleri inceler ve değerlendirir. Bu değerlendirme, bir editör veya editörlerin bir makaleyi değerlendirme süreci şeklinde olabilir. Değerlendirmenin ardından uygun bulunan çalışmalar çeşitli biçimler alabilir. Resmi biçimi, editörün açık onayı ile makalenin yeniden yayımlanmasıdır. Editör onayı, metne veya üst veriye ek şeklinde ya da yalnızca toplama derginin içindekiler tablosu aracılığıyla makaleye bağlantı kuruma şeklinde olabilir. Alternatif bir yaklaşım ise hali hazırda çeşitli açık erişim dergilerde yayımlanan makalelere bağlantı kurma şeklinde olabilir.

Üst Veri (Metadata)

Bir bilgi kaynağını tanımlayan veri kümesidir. Başka bir ifadeyle, sayısal bilgilerin ve bilgi kaynaklarının bulunması, kimliklendirilmesi, kullanımı ve yönetimi ile ilgili yapılandırılmış bilgidir.

Veri Sağlayıcı (Data Provider)

Açık Arşivler Girişimi Üst Veri Harmanlama Protokolünü kulanarakveri kaynağı ile iletişimi sağlayan bir sistemdir.

Yayım İzni (Publishing Permit)

Bir yazarın çalışmasını kurumsal arşiv aracılığıyla elektronik ortamda açık erişime sunma hakkıdır.

Yayıncı Sürümü (Publisher's Version)

Makalelerin hakem değerlendirmesinden geçmiş, mizanpajı yapılmış, düzeltmen tarafından okunmuş, yayımlanmış veya yayımlanacak olan şeklidir.

Yeşil Yol (Green Road)

Araştırmacıların açık erişim veya ticari dergilerde yayımlanan çalışmalarının birer kopyasını açık erişim arşivlerine koymasıdır.