Kurumsal Akademik Arşivlerde Yayınların Depolanma Gerekçesi

Kurumsal akademik arşivler, kurumsal arşivin bağlı bulunduğu kurumun bünyesinde üretilen kitap, makale, tez, bildiri, rapor gibi tüm akademik kaynakları uluslararası standartlarda dijital ortamda depolamayı, etkisini artırmak için telif haklarına uygun olarak Açık Erişime sunmayı amaçlar. Üniversiteler bünyesinde üretilen yayınların kurumsal akademik arşivlerde depolanmasının önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Hatta bu yayınların kurumsal akademik arşivlerde depolanması yasal bir zorunluluktur.

Bir devlet veya vakıf üniversitesi bünyesinde çalışan araştırmacıların yayınları 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ve araştırmacının iş yeriyle yaptığı sözleşme çerçevesinde kurumsal akademik arşivlerde depolanır. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 4/c, 12/c, 42/c ve 42/d maddeleri şu şekildedir:

Madde 4 – Yükseköğretimin Amacı:

“c) Yükseköğretim kurumları olarak yüksek düzeyde bilimsel çalışma ve araştırma yapmak, bilgi ve teknoloji üretmek, bilim verilerini yaymak, ulusal alanda gelişme ve kalkınmaya destek olmak, yurt içi ve yurt dışı kurumlarla iş birliği yapmak suretiyle bilim dünyasının seçkin bir üyesi haline gelmek, evrensel ve çağdaş gelişmeye katkıda bulunmaktır.”

Madde 12 – Yükseköğretim Kurumlarının Görevi:

“c) Türk toplumunun yaşam düzeyini yükseltici ve kamu oyunu aydınlatıcı bilim verilerini söz, yazı ve diğer araçlarla yaymak.”

Madde 42 – Kurumlariçi Bilimsel Denetim:

“c) Her öğretim elemanı, bilimsel araştırmalarının, yayınlarının ve verdiği dersleriyle yönettiği seminerlerin ve uygulamaların listesini, yurt içinde ve dışında yapılan bilimsel kongrelerdeki tebliğlerin birer örneğini, bağlı bulunduğu birim yöneticisinin aracılığıyla rektörlüğe sunmak zorundadır. Yayımlanmayan eserlerin daktilo ile yazılmış birer kopyası verilir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun eser sahibine tanıdığı haklar saklıdır.

“d) (Değişik: 17/8/1983 – 2880/23 md.) Öğretim elemanlarının bilimsel yayınları için üniversitelerde ve Yükseköğretim Kurulunda özel arşiv tutulur.

Üniversitelerin kurumsal akademik arşivlerde, kurum bünyesinde çalışanların yayınlarının depolaması 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’yla verilmiş bir görevdir. Bu nedenle, bir üniversite adına, hangi mecrada olursa olsun üretilmiş yayınları kurumsal akademik arşivlerde depolamanın önünde hiçbir engel yoktur. Bilindiği üzere üniversitelerde kurumsal akademik arşiv yönergeleri ya da politikaları 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 4/c, 12/c, 42/d ve 42/c maddeleri dayanılarak hazırlanmaktadır.

Devlet veya vakıf üniversitesi bünyesinde çalışan araştırmacılar bağlı bulundukları kuruma belli mevzuatlar çerçecesinde bağlı olarak çalışır. Bu nedenle yapmış oldukları araştırma sonuçlarının (makale, bildiri, kitap vb.) telifini kurumundan izinsiz bir yayınevine devredemezler. Kurumundan izinsiz yapılan devirlerde iş akdinin dikkate alınmaması nedeniyle de yayıncıyla yapılan sözleşmeler geçerli sayılamaz. Araştırmacılar yayıncılarla yaptıkları sözleşmede bu hususa dikkat etmelidir.

Kurumsal akademik arşivlerde yayınlar depolanırken dikkat edilmesi gereken en önemli husus erişim şeklinin belirlenmesidir. Yani depolanan yayın Açık Erişim, Ambargolu Erişim, Sınırlı Erişim veya Kapalı Erişim seçeneklerinden uygun olan birisi ile depolanmalıdır. Bir yayının kurumsal akademik arşivde depolanması 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 42/c maddesinde de belirttiği gibi araştırmacının 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndan doğan haklarını engellemez. Sonuç olarak bir üniversiteye bağlı olarak çalışan bir araştırmacının eserlerini kurumun akademik arşiv sisteminde telifine uygun olarak depolamanın önünde bir engel bulunmamaktadır.

Kurumsal Arşivde Depolancak Eserlerin Telif Durumu Nasıl Kontrol Edilir

Dergi yayıncılarının telif hakları ve kişisel arşivleme politikaları SHERPA/RoMEO listesinden kontrol edilebilir ve depolama yapılabilir. Şu an yayıncıların yaklaşık %78’i kendi kendine arşivlemeye izin vermektedir.

Yazarların yayınlarının kullanım haklarını kendilerinin belirlediği Creative Commons lisanslarının kullanımı teşvik edilmektedir. Creative Commons Projesi, “her hakkı saklı” söylemi yerine “bazı hakları saklı” söylemini savunarak; yayının başkaları tarafından her türlü kullanımını engellemek yerine, eğitim ve araştırma amaçlı kullanımına, gerekirse başka çalışmalara temel oluşturmasına vb. izin verildiğini belirten dört farklı tip lisans seçeneği sunmaktadır.

Ülkemizde bilim, fikir ve sanat ürünlerinin korunması ile ilgili haklar 1951 tarihli ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserlerini Koruma Kanunu ile güvenceye alınmıştır. Buna göre;

Madde 23– “Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Eser sahibinin izniyle yurt dışında çoğaltılmış nüshaların yurt içine getirilmesi ve bunlardan yayma yoluyla faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir…”

Telif hakları, arşivleme politikası kapsamında yer alan daha önce yayınlanmış, yayınlanma sürecinde olan veya ilk defa arşivde yayınlanacak her türlü eser için geçerlidir. Fikir ve sanat eserlerini koruma kanunu eğitim, araştırma temelli bilgilenme amaçlı kullanımı meşru kılındığı için bilgi kaynaklarının elektronik ortamda da bu amaçlara hizmet eder biçimde depolanıp kullanıma sunulmasına zaten izin verilmektedir.

Madde 33 – (Değişik: 21/2/2001 – 4630/17 md.) “Yayımlanmış bir eserin; tüm eğitim ve öğretim kurumlarında, yüzyüze eğitim ve öğretim maksadıyla doğrudan veya dolaylı kâr amacı gütmeksizin temsili, eser sahibinin ve eserin adının mutat şekilde açıklanması şartıyla serbesttir.” Yukarıda anılan bilgiler ışığında, yasal süreç uyarınca, arşivleme işinin gerçekleştiği aşağıdaki iki durumda da bu eserlerin kullanım hakkı eser sahiplerine aittir.

Eser sahipleri eserlerinin elektronik ortama aktarılma işlemlerini telifine uygun olarak kendileri yerine getirebilirler. Günümüzde açık erişim hareketini de stekleyen yayınevlerinin sayısı her geçen gün atış göstermektedir. Bu konuda dünyadaki yayınevlerinin telif haklarına yönelik politikalarına erişmek için “Sherpa7Roemo Publisher Copyright Policies” web sayfasına bakılabilir.

Yukarıda sözü edilen hususlar göz önünde tutularak yayınlanmış ya da yayınlanmakta olan bilimsel çalışmaların elektronik kopyalarının arşivlenmesi yasaldır. Bu durumun oluşturulacak arşivin web sitesinde izlenecek politikalar açıklanırken yazarların telif hakları konusunda bilgilendirilmeleri yararlı olacaktır. Öte yandan kurumun belirleyeceği politikaya göre yazarlar için aşağıda örneği verildiği gibi telif haklarını korumaya yönelik açıklama yapılabilir. Hatta gereksinimler doğrultusunda bir telif hakları anlaşma formu geliştirilebilir.

Telif Haklarına Açıklama Örnekleri

2003 yılında kabul edilen Berlin Bildirgesi ilkelerini kabul eden Kurumumuz, bünyesindeki bilimsel bilgilere sınırsız erişimi desteklemektedir. Bu durumda bilimsel çalışmaların elektronik kopyalarının yazarlarının iradesi ile arşivlenmesi yasaldır. Ancak, arşivimizde yer alan tüm bilgilerin kaynağı gösterilerek yararlanılabilir. Öte yandan, araştırıcı yazarlarımız açık erişime sundukları çalışmalarının izinsiz kopyalanacağını düşünerek bilginin ancak herkesçe paylaşılması halinde gelişebileceği ilkesini göz ardı etmemelidir.

Elektronik tez sahipleri için telif haklarının korunmasına yönelik aşağıdaki örnekte olduğu gibi telif anlaşmaları hazırlanabilir:

… başlıklı tezimin bütünü ya da bir bölümüne ait bilgilerin bütününe dayalı herhangi bir kitap ya da makale v.b. gibi çalışmalar için kullanım hakkı bana ait olmak koşuluyla çalışmamın elektronik formatta arşivlenmesine ve kaynağının gösterilerek kullanım ve çoğaltılmasına izin veriyorum.